Współdziałanie rytmów wszechświata oraz rytmów biologicznych nie jest jeszcze tak do końca jasne, ale już zwyczajna obserwacja pozwala wyszczególnić 4 naturalne cykle, które swoim rytmem wpływają bezpośrednio na cykle występujące w naszym życiu:
- Obracanie się Ziemi wokół własnej osi – tworzy cykl dnia i nocy.
- Krążenie Ziemi wokół Słońca – tworzy cykl pór roku.
- Krążenie Księżyca wokół Ziemi – mówimy wtedy o fazach Księżyca, co tworzy cykl miesiąca księżycowego.
- Zmiany sił grawitacyjnych Ziemi, Słońca i Księżyca w ciągu roku, co obserwuje się jako pływy.
Co prawda powyższe kwestie mają związek z astronomią, jednak każdy żywy organizm, nie tylko ludzki, reaguje na te rytmy. Jest to uwarunkowane genetycznie i nie trzeba się wcale zastanawiać co i kiedy robić. Niedźwiedzie nie głowią się czy to już pora na sen zimowy. One po prostu zasypiają, gdy przychodzi na to czas. Bociany nie odlatują dlatego, że obserwują zmieniające się pory roku, a psy nie analizują czy to już czas na linienie. Podobnie jest z owocami czy też nasionami. To wszystko dzieje się za sprawą rytmów natury.
Pory roku a funkcjonowanie człowieka
Czy zastanawiałeś się kiedyś dlaczego wiosną wszyscy budzimy się do życia, a zimą nic nam się nie chce? Otóż nasze nastroje i samopoczucie zmieniają się wraz ze zmianą pór roku. Zimą chowamy się pod koce i zamykamy w sobie, wiosną otwieramy się na miłość i otoczenie, latem mamy najwięcej energii, jesteśmy nastawieni na zdobywanie i przeżywanie, a jesienią popadamy w zadumę i czujemy się dojrzalsi. Nie tylko nastroje, ale również wiele schorzeń pojawia się w określonych porach roku. Na przykład zimą i jesienią jesteśmy bardziej podatni na przeziębienia, w tym czasie zaostrzają się też często objawy choroby wrzodowej (konkretnie od września do stycznia), pojawia się depresja.
Ciekawym przykładem zależności chorób od pór roku jest sezonowa choroba afektywna (ang. SAD – seasonal affective disorder), czyli depresja zimowa. Ma to związek z produkcją melatoniny, hormonu wydzielanego przez szyszynkę, który reguluje rytm dobowy. Szyszynka otrzymuje sygnał z oczu, że nadchodzi noc i rozpoczyna wtedy produkcję melatoniny. Gdy ta osiągnie odpowiednio wysoki poziom, ogarnia nas senność i chcemy iść spać. Produkcja melatoniny zostaje zaburzona w krótkie i pochmurne dni, kiedy to szyszynka dość szybko dostaje sygnał, że czas na produkcję „hormonu ciemności”. U zdrowego człowieka objawia się to zwykłą sennością, natomiast u chorego na sezonową chorobę afektywną nasilają się objawy depresji. I właśnie te objawy potęgują się około października lub listopada i utrzymują przez całą zimę, aż do marca lub kwietnia, kiedy to dni znów stają się dłuższe. Ponieważ pacjenci z tego rodzaju zaburzeniem mają podwyższony poziom melatoniny we krwi, zaleca się im częste spacery z jednoczesną ekspozycją na słońce. Światło słoneczne hamuje produkcję tego hormonu i łagodzi objawy depresji.
Żyj w rytmach natury
Żadne rytmy natury nie istnieją poza nami. Starożytny tekst wedyjski pochodzący z Indii mówi, że wszechświat jest makrokosmosem, a żyjący w nim człowiek mikrokosmosem. Funkcjonowanie naszego ciała i umysłu wyznaczane jest przez cykle natury. Szanujmy je i nie przeciwstawiajmy się im, ponieważ możemy wtedy niepotrzebnie obciążyć naszą fizjologię.
Gdy zaburzamy naturalne cykle organizmu, prosimy się o chorobę. Świetnym przykładem są ludzie, którzy mają pracę zmianową. Gdy pracują w nocy, a śpią w dzień, zaburzają swój cykl biologiczny. Takie osoby wykazują odchylenia w codziennym rytmie hormonu nadnerczy, kortyzolu oraz niektórych hormonów przysadki mózgowej. Z czasem przyzwyczajają się oni do swojego rozkładu dnia i potrafią względnie dobrze funkcjonować przez lata. Niestety komórki ich organizmów tak adaptacyjne już nie są. Po jakimś czasie pojawiają się zaburzenia rytmów biologicznych, które mogą przejawiać się w postaci np. większej podatności na infekcje i przeziębienie, słabszej odporności na stres, rozdrażnienia, poczucia dezorientacji. Oczywiście mam świadomość, że niektórych zawodów nie da się wykonywać od 8 do 16, ale tak po prostu się dzieje – nasze organizmy dla zachowania zdrowia muszą żyć zgodnie z wyznaczanymi przez naturę rytmami.
Cykl spoczynku i aktywności
Podstawowy cykl, na którym opierają się wszystkie inne, to cykl spoczynku i aktywności. Zapewnianie organizmowi odpowiedniej ilość wypoczynku jest kluczowe, aby funkcjonował on prawidłowo i zgodnie ze swoimi wewnętrznymi rytmami. Każdy lekarz w trakcie choroby zaleca dużo odpoczynku, który jednak często jest zakłócany nieustannym pobudzaniem organizmu. Nieznaczne pobudzanie mózgu w ciągu dnia utrudnia jego falom odpowiedzialnym za spoczynek i aktywność naturalne funkcjonowanie. Ludzie cierpiący na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, w tym problemy związane ze zmęczeniem i stresem, prawie zawsze wykazują pobudzenie w sferze myśli i emocji. Takie osoby pozbawione są wewnętrznych rytmów. Krótki i nieregularny sen, stałe wewnętrzne napięcie i pobudzenie, odczuwanie ciągłego lęku, stany depresyjne, palenie papierosów czy też picie dużych ilości alkoholu również rozregulowują rytmy organizmu.
Podsumowanie
We współczesnym świecie nie jesteśmy tak blisko natury, jak to było kiedyś. Za rozwój technologiczny i szybkie tempo naszej epoki płacimy wysoką cenę. Możemy ustawić własny zegar biologiczny, pracować i spać kiedy chcemy, jeść co chcemy bez względu na porę roku, jednak możemy tracić przez to kontakt z wewnętrznymi rytmami ustanowionymi przez naturę. Jeśli dbasz o swoje zdrowie, dobrym wyborem będzie życie w harmonii z cyklami natury. Jeśli nie idziesz rano do pracy, nie nastawiaj budzika – wstań zgodnie ze swoim wewnętrznym zegarem. Zamiast oglądać tuż przed snem telewizję czy patrzeć w komputer, spróbuj się wyciszyć i zrelaksować. Wiem, że imprezy są fajne, ale nie zarywaj zbyt często nocy. Gdy czujesz zmęczenie w ciągu dnia, odpocznij chwilę, nie nadwyrężaj organizmu. Owszem, nie zawsze i nie wszędzie można się położyć, ale usiąść na 10 minut w ciszy i spokoju już raczej tak. Każdego dnia idź na spacer, ciesz się przyrodą, bądź tu i teraz, szczególnie wtedy, gdy pracujesz w zamkniętym pomieszczeniu. Zdrowi i szczęśliwi ludzie to ci, którzy wiedzą, że trzeba zapewnić sobie spokojny i wystarczająco długi sen, odpoczynek, chwilę wyciszenia w ciągu dnia oraz jeść w spokoju i uważności.
Opracowano na podstawie:
1. Chopra D., Ajurweda. Tajemnice medycyny holistycznej, Wydawnictwo HELION, Gliwice 2014